تجمع غیر طبیعی مواد غذایی یا گاز در پیش معده های نشخوارکنندگان را نفخ می گویند.
سه طبقه بندی علیتی نفخ عبارتند از:
- نفخ کفی ناشی از جیره هایی که منجر به تشکیل کف پایدار در داخل شکمبه می گردد.
- نفخ گازی ناشی از جیره هایی که منجر به تولید گاز و کاهش PH شکمبه می گردد.
- نفخ گازی ناشی از عدم خروج گاز شکمبه که ناشی از علل خارج شکمبه ای است.
تجمع گاز شکمبه معادل نفخ است اگر اتساع شدید باشد بطوری که به علت فشار روی اندام های صدری ،تهویه هوای تنفسی دچار اشکال گردد بیماری کشنده است.
گاو از گوسفند مستعدتر است ولی بیماری با همان شرایط ذکر شده در نشخوارکنندگان کوچک نیز رخ می دهد.
عوامل ایجاد کننده نفخ:
- عوامل غذایی:
*مصرف جیره های غنی از نظر کنسانتره (بسیار خرد شده) و یا غذاهای دارای فیبر کم، چون به سرعت مصرف شده اند در حالیکه میزان ترشح بزاق( که دارای اثرات ضد کفی می باشد) کم بوده در نتیجه تحریک گیرنده های شکمبه برای عمل نشخوارصورت نمیگیرد.
*برخی از گیاهان مانند شبدر و یونجه دارای عوامل کف زا می باشند و مصرف ان باعث ایجاد نفخ کفی می شود.
- بیماری ها: برخی بیماری ها مثل برگشت شیردان که بیماری تغذیه ای است باعث ایجاد نفخ در شیردان می شود. سل و کزاز نیز با اختلال دراعصاب دستگاه گوارش زمینه ساز یجاد نفخ می شوند.
- ژنتیک
- آب و هوا: هوای سرد و بارانی باعث اختلال درتنظیم حرارت بدن،زمینه را برای نفخ فراهم می کند.
نشانه های بالینی و تشخیص تفریقی:
درجه اتساع پیش معده ها از پر شدن ناحیه تهی گاه چپ تا بزرگه کامل و شدید شکم هنگامی که دام از پشت مشاهده می شود متغییر است.
علایم دل درد شامل لگد زدن به شکم ،پا به زمین کشیدن ،خوابیدن و بلند شدن مکرر و ناله کردن ممکن است مشاهده گردد . وضعیت بدنی برخی دام های مبتلا بصورت کشیده و قرار گرفتن اندام های خلفی ، عقب تر از حالت معمولی می باشد.
گوسفندایی که پوشش خارجی ضخیمی دارند ممکن است در صورت نفخ قابل توجه نیز تغییری در شکل خارجی بدن نشان ندهند.
در اثر اتساع پیش معده ها و فشار به قفسه صدری تنفس دیافراگمی خیلی دشوار می شود.
اگر دام مبتلا به علت درد شکمی و دیسپنه شدیدا مضطرب باشد تنفس با دهان باز ،سیانوز غشاهای مخاطی و کلاپس منتج به مرگ ممکن است رخ دهد.
راه های پیشگیری از بروز نفخ:
یکی از موارد مهم که باید در جهت جلوگیری از نفخ در نظر داشته باشیم ، توجه به رعایت دوره عادت دهی است، یعنی باید تغییر جیره غذایی دام به آرامی صورت گیرد تا از ایجاد نفخ جلوگیری شود.
افزودن فرمالین (محلول فرمالدهید 37%) به مقدار 1% به جایگزین شیر در غذای گوساله ها و بره ها بروز نفخ شکمبه را کاهش می دهد.
نفخ در گوساله ها در سن کمتر از 5 هفتگی رایج نیست. تغذیه شیر با سرپستانک کمک می کند تا این نفخ ایجاد نشود.
