بیماری اکتیمای واگیر یا ارف که با نام های درماتیت پوستولی، دهان زخم، دهان دلمه ای و بیماری زبر نیز شناخته می شود و بیماری مشترک بین انسان و دام است، نوعی بیماری ویروسی است که توسط خانواده پاکس ویریده ایجاد میشود . این ویروس نسبت به دمای محیط مقاوم بوده و برای یک یا چندین سال در دلمه ی زخم یا محیط باقی می ماند.
واگیری بیماری بالا ولی مرگ و میر آن پایین است، مگر در شرایطی که بره و بزغاله به دلیل زخم های دهانی شدید توانایی شیر خوردن را از دست دهدیا شدیدا مبتلا باشند.
دوره کمون بیماری 14-3 روز و دوره بیماری 5/1 ماه است.
گوسفند و بز دام های حساس به این بیماری هستند و همه سنین و همه انواع نژادهای گوسفند و بز می توانند به این بیماری مبتلا شوند.
انتقال و انتشار:
منبع ویروس در محیط، دلمه های کنده شده از جراحات می باشد.
تماس مستقیم یا غیرمستقیم با آخور، مواد آلوده مثل گیاهان خاردار و یا علوفه های خشک که ایجاد جراحات جلدی می کنند (خصوصا در لب)، که عامل بیماری از راه خراش سطحی پوست عمدتا از ناحیه ی لب وارد بدن می شود.
در گله هایی که بیماری بومی است، بیماری معمولا در بین بره ها و در پستان ها و سرپستانک های میش هایی که بره شیر خوار دارند رویت می شود.
- نکته: دام هایی که مبتلا به بیماری شده اند و بهبود یافته اند، ایمنی یکساله یا چندساله خواهند داشت. همینطور در دام های حامل غالبا ضایعه ای دیده نمی شود
علائم بالینی:
مهم ترین علامت کلینیکال بیماری، ضایعات پرولیفراتیو(افزایش یابنده) اکثرا در اطراف دهان یا در دهان می باشد.
ضایعات پرولیفراتیو در محل تلاقی مخاط و پوست دهان و بینی در دام های جوان و همینطور روی لثه ها نیز می تواند باشد. گاها ضایعات در اطراف واژن و مقعد، اطراف غلاف پرپیوس و بیضه، زیر سطح شکم، لای پاها یا دست ها، در پستان یا سرپستانک ها ، لاله گوش، تاج سم و بین سم و ملتحمه چشم دیده می شود.
ضایعات پستان و سرپستانک ها اکثرا در میش و بزهایی رخ می دهد که دارای بره و بزغاله مبتلا هستند.
ضایعات مبتلا بسته به محل ضایعات ممکن است اکراه از راه رفتن، مکیدن پستان مادر یا شیر دادن و عدم غذا خوردن به دلیل زخم های دهانی را از خود بروز دهند.
کاهش شدید وزن مخصوصا در گله های پرواری رخ می دهد.
علائم کالبدگشایی:
- در موارد بدخیم پرخونی محوطه دهانی و دستگاه تنفس فوقانی(URT)
- درگیری مری، شیردان، روده ی باریک
- ضایعات پرولیفراتیو در اطراف لب
تشخیص تفریقی:
به دلیل شکل مشخص ضایعات پرولیفراتیو ندرتا با بیماری های دیگر اشتباه شده ولی باید با بیماری های زیر تشخیص تفریقی داده شوند:
آبله گوسفندی و بزی (بعضا ضایعات مشابه اکتیمای واگیر تولید کرده که دلمه های آبله بصورت ورقه های سفت و سختی درآمده که البته همراه با واکنش عمومی و مرگ و میر بالا در گله می باشد)
زبان آبی ( در زبان آبی تورم سر و صورت، سیانوزه شدن زبان، کف کردن شدید دهان، بعضا علائم چشمی، سقط و … دیده می شود)
PPR (PPR با مرگ و میر بالا در سنین پایین همراه بوده مضاف بر اینکه در کالبدگشایی خونریزی در دستگاه گوارش(شیردان) داشته و نیز در علائم بالینی تب، پنومونی، اسهال یا یبوست ، علائم دهانی مشخص به شکل بوی تعفن از دهان، زخم های 7 و 8 شکل پایه دندان ها، دهان شبیه گوشت پخته شده و … وجود دارد)
FMD (بر خلاف اکتیمای واگیر ضایعات وزیکولی یا تاولی داشته که هرگز پرولیفراتیو هم نمی شوند. امکان لنگش و تاول روی نوار تاجی سم و … وجود دارد.)
درماتوز اولستراتیو(زخم لب و پا) (بیماری نادر بوده که توسط ویروسی مشابه اکتیمای واگیر ایجاد می شود ولی ضایعاتش بصورت کروت های زخمی است که از ضایعات پرولیفراتیو اکتیمای واگیر قابل تفکیک است)
درمان:
- جدا کردن دام مبتلا از سایرین(اصل قرنطینه) یکی از موارد مهم قابل توجه است. همینطور نظافت و ضدعفونی جایگاه به دلیل عمر طولانی ویروس بسیار مهم است.
- استفاده از آنتی بیوتیک تراپی عمومی + آنتی بیوتیک موضعی ( اسپری OTC)جهت جلوگیری از عفونتهای ثانویه
- Vit AD3Eجهت ترمیم زخم ها و بهبود سیستم ایمنی
- تغذیه حیوان مبتلا با غذاهای نرم
- Vit B.complex در جهت افزایش اشتهای دام
- مطلقا از برداشت زخم ها جلوگیری شود چرا که در صورت برداشت اسکار زخم ها باقی می ماند ولی اگر برداشته نشود اسکاری باقی نمی ماند.
نکته: اگر بره یا بزغاله به دلیل زخم های دهانی نمی تواند شیر بخورد، شیر با سرنگ از بغل دهان خورانده می شود.
نکته: بیماری اکتیمای واگیر خود محدود شونده بوده و عوارض اندکی ایجاد می کند.
