امروزه ورم پستان از بیماری هایی است که در گله ها ضرر اقتصادی فراوانی به بار می آورد. ورم پستان در تمام پستانداران وجود دارد اما به دلیل استرس شیردوشی که به گاو وارد می شود این بیماری بیشتر در گاو مطرح است. ضررهای اقتصادی ناشی از ورم پستان تنها مربوط به هزینه های درمانی و دامپزشکی، کاهش تولید شیر و بیرون ریختن شیر به دلیل آنتی بیوتیک درمانی نبوده، بلکه حذف دام مبتلا می تواند ضرر اقتصادی بزرگی محسوب شود. ورم پستان رایج ترین بیماری در گاوهای شیری بالغ است که در آن بافت پارانشیم غدد پستانی دچار التهاب شده و تعداد سلول های سوماتیک (پیکری) افزایش می یابد. ورم پستان ممکن است به دنبال ورود اجرام بیماریزا به نوک پستان رخ دهد. دوره بالینی بیماری با توجه به توانایی باکتری در مستقر شدن و پیشرفت به داخل ترشحات پستان ، حدت آنها و میزان و پاسخگویی میزبان به تهاجم باکتری تغییر می کند.
دلایل افزایش سلول های سوماتیک (scc) در ورم پستان می تواند شامل موارد زیر باشد:
_ سن گاو در مرحله ی شیرواری ( تحقیقات نشان داده که با افزایش سن این میزان افزایش می یابد)
_ آسیب و جراحات پستان که بروز آسیب ها یا جراحات روی بافتهای پستان به تنهایی (حتی بدون حضور عامل عفونی) می تواند باعث افزایش scc شود.
_ استرس و فصول: عوامل استرس زا و همچنین فحلی در دام باعث افزایش scc در دام ها شود. میزان scc در بسترهای خشک و تمیز و مناسب پایین است. عوامل محیطی و مدیریتی نقش بسیار مهمی در بروز ورم پستان ایفا می کند. اصول کنترلی و پیشگیری از ورم پستان در تمام فصول باید بطور جدی رعایت شود. در فصل تابستان در محیط های گرم و مرطوب در اثر افزایش فعالیت و تعداد پاتوژن های مسبب ورم پستان عموماً میزان رخدادهای ورم پستان بالینی افزایش می یابد. گاوها در معرض عوامل استرس زا، از جمله گرما و رطوبت بالای محیط نسبت به عفونت مستعدتر شده و به دنبال آن میزانscc افزایش می یابد.
_ سایر عوامل: انجام نادرست مراحل شیردوشی و عدم رعایت اصول بهداشتی در زمان دوشش منجر به افزایش scc می شود. دستگاه شیردوش معیوب توسط ایجاد آسیب و جراحت به بافت پستان ، عدم تخلیه کامل شیر از پستان ، مکش نامناسب شیر و … باعث ایجاد عفونت می شود.
ورم پستان رامیتوان به دو تحت گروه گسترده ی ورم پستان واگیر و محیطی تقسیم کرد.
در ورم پستان واگیر : کارتیه عفونی به عنوان محل ذخیره اولیه مطرح است. بنابراین این نوع از ورم پستان هنگامی ایجاد می شود که باکتری ها از پستان آلوده توسط دستگاه شیردوشی آلوده، گوساله شیرخوار یا دست های فرد شیردوش به پستان منتقل می شود. استرپتوکوک آگالاکتیه ، کورینه باکتریوم بویس، استرپتوکوک دیس گالاکتیه ، استافیلوکوک اورئوس و انواع مختلف مایکوپلاسما، متداول ترین باکتری ها در این نوع از ورم پستان می باشند. استرپتوکوک آگالاکتیه عامل بیماریزایی است که به خوبی در این طبقه بندی قرار می گیرد زیرا انگل اجباری پستان دام نشخوارکننده است.
ورم پستان محیطی: در نتیجه ورود باکتری از منبع عفونی جدا از پستان (مانند محیط) به داخل پستان ایجاد شده و باعث بیماری می گردد. هنگامی که ورم پستان واگیر تحت کنترل درآید، این نوع ورم پستان به طور فزاینده ای زیاد می شود. بستر، آب، مدفوع یا مواد بی جان آلوده می توانند باکتریهایی را حمل کرده و بپرورانند که با ورود به پستان ایجاد بیماری می کنند. باکتری های کلی فرمی گرم منفی که نمایانگر دسته ای از این اجرام بیماریزا هستند شامل: اشرشیا کلی ، گونه های کلبسیلا و گونه های انتروباکتر می باشند. سایر اجرام گرم منفی که از نظر بالینی مهم تلقی می شوند شامل : سودوموناس، سراشیا، و پروتئوس می باشند. گونه های زیادی از استرپتوکوک های محیطی ممکن است در بروز این دسته از ورم پستان ها دخالت داشته باشند.
به طور خلاصه بهترین راه کنترل ورم پستان واگیر از بین بردن زنجیره انتقال است. این امر با از بین بردن منبع عفونت ( پستان عفونی) از طریق درمان و رعایت اکید بهداشت در هنگام شیردوشی میسر است.
کنترل ورم پستان محیطی دشوارتر است زیرا به هیچ یک از برنامه های کنترلی ورم پستان واگیر جواب نمی دهد بنابرلین کاهش تماس انتهای نوک پستان با عوامل بیماریزای محیطی و افزایش مقاومت گاو به عفونتهای داخل پستانی از راهبردهای حساس برای کنترل ورم پستان محیطی است، جمعیت باکتریهای محیطی و تماس آنها را با پستان می توان محدود کرد، اما هرگز نمی توان آن را از بین برد.
طبقه بندی کلی ورم پستان واگیر و محیطی:
التهاب پستان یا ورم پستان تقریبا همیشه عفونی بوده و می توان آن را به دو شکل تحت بالینی و بالینی طبقه بندی نمود.
_ ورم پستان تحت بالینی: هنگامی رخ میدهدکه پستان عفونی بوده و تعداد سلول های سوماتیک افزایش یافته باشد. در ورم پستان تحت بالینی، ظاهر شیر طبیعی به نظر میرسد و هیچگونه نشانه قابل رویتی از التهاب پستان دیده نمی شود. با گذشت زمان، اکثر انواع عفونتهای تحت بالینی باعث فیبروز بافت پستان، بزرگ و سفت شدن پستان و کاهش شیر می شوند. ورم پستان تحت بالینی اکثراً در اثر استرپتوکوک آگالاکتیه و استافیلوکوک اورئوس ایجاد می شود.
_ ورم پستان بالینی: توسط ظاهر غیر طبیعی شیر و شواهدی از درجات مختلف التهاب پستان (قرمزی، حرارت، تورم و درد) مشخص می گردد. در شیر ممکن است دامنه ی وسیعی از وجود چند لخته تا سرمی شدن ترشحات همراه با توده های فیبرین وجود داشته باشد. ورم پستان بالینی را میتوان به ورم پستان حاد، ورم پستان قانقاریایی و ورم پستان مزمن طبقه بندی کرد.
- ورم پستان حاد: ورم پستان حاد اغلب با متورم و دردناک شدن پستان مشخص می گردد. پستان ممکن است ادماتوز یا خیلی سفت باشد و راه رفتن را برای دام مشکل سازد. اگر ابتلای خفیف به استرپتوکوک آگالاکتیه و یا استافیلوکوک اورئوس رخ دهد، شیر غیر طبیعی می شود اما سایر ناهنجاری ها اتفاق نمی افتد. علایم عمومی ممکن است ملایم یا شدید با شروعی ناگهانی باشد بی اشتهایی، افسردگی و افزایش درجه حرارت راست روده اغلب با این پدیده بالینی در ارتباط هستند.
- ورم پستان قانقاریایی: ورم پستان قانقاریایی خوشبختانه پدیده متداولی نیست، دام بیمار بی اشتهایی ، از دست دادن آب بدن، افسردگی، تب و علائم مسمومیت خونی را نشان می دهد. عامل مسبب این نوع ورم پستان عموماً استافیلوکوک می باشد که یک تا چهار کارتیه را درگیر می سازد. پستان در اوایل بیماری قرمز ، متورم و گرم می باشد ولی طی چند ساعت سرپستان سرد شده و ترشحات آبکی و خونی می شود ، بعد از مدت کوتاهی ناحیه ای کاملا مجزا از پستان ، در ناحیه ای از سرپستان تا قسمت های مختلف پستان به رنگ آبی در می آید ، پوسته پوسته و جدا شدن این قسمت در عرض 14-10 روز رخ می دهد و به دنبال آن عفونتهای باکتریایی ثانویه، نکروز و تداوم پوسته پوسته شدن اکثر بافت کارتیه اتفاق می افتد.
- ورم پستان مزمن: در این نوع ورم پستان ممکن است هیچگونه نشانه بالینی برای فواصل زمانی طولانی مشاهده نشود. رخدادهایی که به درستی مشخص نشده اند ممکن است از زمانی به زمان دیگر عفونت های مزمن را تشدید کنند و باعث بروز نشانه های بالینی عفونتهای حاد شوند. تعداد سلول های سوماتیک به طور کلی به صورت مزمن بالاست و ترشحات پستان متناوباً حاوی تکه ها، لخته ها یا رشته های فیبرین می باشد. طولانی شدن تخریب آلوئول و مجاری پستان و جایگزینی آن با بافت اسکار در ورم پستان منجر به کاهش توانایی تولید شیر می شود.
خسارات ناشی از ورم پستان:
- کم شدن تولید شیر
- هزینه های درمان
- دور ریختن شیر حاوی باقیمانده دارو در حین درمان
- احتمال از بین رفتن یک یا چند قسمت پستان و یا حذف دام
- هزینه های کارگری و دامپزشکی
کنترل و پیشگیری از ورم پستان:
- بستر دام را همیشه باید خشک نگاه داشت.
- ضدعفونی هرروزه دستگاه شیردوشی بعد از شیردوشی و ضدعفونی کردن سرپستان لازم و ضروری است.
- بعد از دوشیدن دام ها را توسط ریختن غذا در آخور حداقل بمدت یکساعت سر پا نگاه دارید.
- گوساله ها را باید در باکس های انفرادی جداگانه پرورش داد و با سطل و پستانک دستی شیر داد تا از لیسیدن پستان ها و تثبیت آلودگی روی بافت پستان ها جلوگیری شود.
- عوامل غیربهداشتی در اطراف دام و محیط را از بین ببرید.
- روش دوشیدن و ضدعفونی دستگاه ماشین شیردوشی را تصحیح کنید.
- گاوهای بیمار را جدا کرده و آنها را در آخر شیردوشی و در صورت امکان با دستگاه تک واحدی بدوشید و دستگاه را ضدعفونی کنید.
- پس از پایان دوره شیرواری باید با آنتی بیوتیک خشک کننده، شیر گاوها را خشک کرد.
- دام های بیمار مزمن و غیرقابل درمان را باید حذف و به کشتارگاه اعزام کرد.
درمان ورم پستان:
اهداف درمان ضدمیکروبی ورم پستان شامل جلوگیری از تلفات در ورم پستان های فوق حاد، برگشت ترکیب و تولید شیر به حالت طبیعی، حذف منبع عفونت اجرام و جلوگیری از عفونت های جدید در دوره ی خشکی می باشد.به نظر میرسد حذف اجرام مهاجم این اهداف را فراهم می سازد.
درمان ورم پستان به طور سنتی با تجویز دارو از راه داخل پستان انجام می شود که این از طریق غلظت لازم مواد درمانی شیمیایی در محل عفونت فعال ایجاد می شود. ارزیابی کارایی بالای آنتی بیوتیک دشوار است زیرا تفاوت های زیادی در پاسخ به درمان از گاوی به گاو دیگر و مابین گله ها به علت نوع جرم درگیر، محل استقرار عفونت ها ، درجه سفتی پستان ،طول مدت عفونت و سایر عوامل نامشخص وجود دارد.
