تعریف: کاهش منیزیم خون(تتانی علفی ، تتانی شیرواری ، مسمومیت مرتع گندم ، تتانی زمستانه، تتانی حمل و نقل ، تتانی شیر، مسمومیت جودوسر سبز،مسمومیت ذرت،گیجی علفی)، کمبود منیزیم خون و مایعات مغزی نخاعی است. این بیماری فقط نشخوارکنندگان را مبتلا ساخته و بسیار مهلک است. بیشترین وقوع در گاوهای گوشتی شیرده در دوره 60 روز پس از گوساله زایی است که در مراتع سرد زمستانی چرا می کنند . میش های شیرده و بزهای شیری نیز حساس می باشند. کاهش منیزم خون ممکن است در هر دو جنس ، همه ی گروه های سنی و در دام های تحت شرایط مدیریتی و برنامه های تغذیه ای مختلف رخ دهد.

سبب شناسی:

منیزیم عنصری ضروری در تعدادی از فعالیت های آنزیمی بدن محسوب می شود. و در اغلب بافت های بدن حضور دارد. تقریبا 70% منیزیم بدن در استخوان و دندان وجود دارد که به سادگی برای حفظ منیزیم خون قابل دسترس نیست. بقیه منیزیم بدن در بافتهای نرم (شامل مایعات داخل و خارج سلولی) پخش شده است و برای عملکرد طبیعی بدن ضروری است.

این میزان منیزیم در پاسخ به تغییرات عرضه منیزیم تحت کنترل سیستم کنترلی مستقیمی قرار ندارد. از آنجا که منابع منیزیم در بدن قابل تغییر و تحول نیست، احتیاجات خارج سلولی منیزیم باید از طریق جیره ی روزانه تامین گردد. زمانی که منیزیم جیره کم است، این یون از مایعات مغزی_نخاعی و خارج سلولی خصوصا در اثر شیردهی تخلیه می گردد. چنین کاهشی در مقدار منیزیم منجر به فقدان عملکرد طبیعی عصبی عضلانی، اسپاسم های تتانیک عضلانی و تشنج کلونیک می شود.

شیردهی، استرس، حمل و نقل و یا بی اشتهایی با پیشرفت نشانه های بالینی همراه هستند و به عنوان عوامل مستعد کننده و تشدید کننده در نشخوارکنندگانی که از کمبود منیزیم در جیره رنج میبرند، به حساب می آیند.

سندرم های بالینی متنوع را می توان تحت اصطلاحاتی چون : تتانی علفی (که شامل گندم، جودوسر و گیجی جو)، تتانی حمل و نقل، تتانی زمستانه و تتانی شیر کامل در گوساله های که در جایگاه بستر نگهداری می شوند طبقه بندی کرد.

تتانی علفی(گیجی علفی) معمولا در گاو شیرده طی زمستان یا بهار رخ می دهد. در این زمان جیره حاوی علوفه های فقیر از منیزیم است، خصوصا در دام هایی که مقدار انرژی کمتر از حد مطلوب است.آب و هوای نامطلوب که از دریافت طبیعی غذا توسط دام ممانعت می کند، ممکن است ظهور نشانه های بالینی را موجب شود. گاوهای مبتلا ممکن است در روی محصولات علوفه های با رشد سریع مثل گندم، ذرت یا جودوسر که کود ازته و پتاسیم دار دریافت کرده اند چرا نمایند.

تتانی زمستانی در دامهایی که از جیره فقیر از نظر منیزیم و انرژی برخوردارند و در معرض استرس شدیدی چون آب و هوای شدیدا سرد قرار می گیرند رخ می دهد. تلیسه ها از  این بیماری جان سالم به در میبرند در حالیکه گاوهای بالغ (که ممکن است شیرده یا غیرشیرده باشند) مرده یافت می شوند.

تتانی حمل و نقل ممکن است در اثر جیره فقیر از منیزیم تشدید شود و در دام ها متعاقب حمل و نقل رخ دهد. اسب، بره، بزهای شیرده و میش های بالغ شیرده که بره های دوقلو دارند ممکن است مبتلا شوند.

تتانی شیری(milk tetany) در گوساله هایی که در محیط بسته فقط  با شیر تغذیه می شوند مشاهده می گردد. شیر نسبتا فقیر از منیزیم است، ولی از آنجا که جذب منیزیم در نوزادان خیلی خوب است، نشانه های کاهش منیزیم خون تا سن 2 تا 4 ماهگی ، یعنی زمانی که جذب منیزیم کاهش می یابد، رخ نمی دهد. در گوساله های مبتلا به تتانی شیری منیزیم استخوان تخلیه می گردد.

علائم بالینی:

گاوهای شیرده مبتلا به تتانی علفی، بی اشتها شده و از بقیه گله جدا می شوند. این دام ها هوشیار و دچار افزایش حساسیت هستند و ممکن است علائم تحریکی را بروز دهند. گوش های سیخ، انقباض و انبساط آنی عضلانی، لرزش های سر و گردن و حرکات اندام های حرکتی که در آن فواصل قدم ها بلند است، مشاهده می شود. رفتار نابهنجار همراه با نعره کشیدن و دویدن وحشیانه که منجر به عدم تعادل و عدم هماهنگی در راه رفتن و زمینگیری یکطرفی می گردد، دیده می شود. دوره هایی از علائم اپیستونوس و تشنج کلونیک رخ می دهد. همینطور حرکات مداوم و غیر ارادی کره چشم، حرکات شدید جوشی و ترشح بزاق دیده می شود. تعداد ضربان قلب افزایش یافته و صداهای قلبی در فاصله دورتری نسبت به دام نیز شنیده می شود. مرگ در اثر نارسایی تنفسی شدید رخ می دهد و غالبا در طول 30 تا 60 قیقه پس از آغاز حمله اتفاق می افتد و غالب اوقات دام به سادگی مرده یافت می شود

تتانی ملایم یا مزمن سندرم مبهمی است که ممکن است تعداد زیادی از دام ها را در یک گروه مبتلا کند و با کاهش متابولیسم انرژی همراه است. بی اشتهایی مبهم، ژولیدگی و عدم  و کاهش تولید شیر ممکن است مورد توجه قرار گیرد. این شکل از بیماری می تواند بطور ناگهانی به شکل حاد یا تحت حاد تبدیل شود.

تتانی شیر کامل یا کاهش منیزیم خون در گوساله ها معمولا در سنین 2تا4 ماهگی رخ می دهد. نشانه های بالینی مشابه دام بالغ است، ولی چشم های گوساله ها ممکن است دچار بیرون زدگی یا تورفتگی گردد و پلک سوم نیز ممکن است بیرون بزند.

یافته های کالبدگشایی:

گاوهای تلف شده ممکن است در حالت زمینگیری یکطرفی باشند.

در محیط اطراف دام علائم حملات تشنجی ممکن است وجود داشته باشد. آمفیزم ریوی، خونریزی اکیموتیک منتشر و استنشاق محتویات شکمبه از نشانه های احتمالی بیماری است. ضربه و تخریش ناحیه سر و اندام های حرکتی می تواند در اثر حملات تشنجی پیش از مرگ رخ دهد.

پیشگیری و کنترل:

  • دادن مکمل های منیزیم دار به مدت طولانی قبل از استفاده از مراتع تتانی خیز ، ارزش کمی دارد، بنابراین باید تلاش زیادی صورت گیرد که در هنگام استفاده از چنین مرتعی دامها بطور روزانه مکمل منیزیم دار دریافت کنند.
  • روش های متعددی برای رساندن منیزیم به دام ها شرح داده شده است و شامل افزودن منیزیم به اب اشامیدنی ، مکمل های معدنی یا کنسانتره ، اسپری مستقیم نمک های منیزیم روی مرتع یا غذا و … است. خورانئن روزانه نمک های منیزیم اغلب اوقات روش پیشگیری بهتری است.
  • میتوان از آجرهای معدنی حاوی منیزیم استفاده نمود که البته در این صورت میزان دریافت دام قابل پیش بینی نیست و نمی توان از مقدار مصرف هر دام اطمینان حاصل نمود.
  • در نواحی معتدل ، تغییر زمان گوساله زایی به اواخر تابستان یا پاییز ، و نه اوایل بهار، سبب می شود که دفع منیزیم از شیر در هنگامی صورت گیرد که دام بیشترین مقدار منیزیم را از جیره دریافت می کند.
  • تتانی شیری در گوساله هایی که مدت طولانی از جیره حاوی شیر استفاده میکنند را می توان با دسترسی به مقادیر مناسب غذای غیرشیری اولیه (استارتر گوساله) و علوفه لگومینه جلوگیری کرد.

درمان:

اگر دام در اغما به سر میبرد درمان در  اکثر اوقات موفقیت آمیز نیست. در عین تجویز منیزیم ، تزریق داخل وریدی کلرال هیدرات به مقدار 50 میلی گرم/کیلوگرم وزن بدن ممکن است قادر به کنترل موفق تشنجات دام باشد. تجویز داخل وریدی محلول بوروگلوکنات کلسیم همراه با هیپوفسفات منیزیم 5% درمان انتخابی می باشد و از انتخاب محلول های کلسیم حاوی پتاسیم باید پرهیز کرد . طی تجویز دارو فعالیت قلب باید به دقت کنترل شود . از آنجا که نمک های منیزیم سمی هستند و در صورت تجویز داخل وریدی ممکن است منجر به نارسایی تنفسی شوند، تزریق داخل وریدی آهسته توصیه می شود. در صورت مشاهده تشنج استفاده از داروهای آرامبخش ضروری است.

به عنوان یک روش درمانی دیگر منیزیم خوراکی(60 گرم در کپسول ژلاتینی) را به مدت 5 تا 6 روز تجویز کرد. استفاده از علوفه لگومینه نیز ممکن است از عود بیماری جلوگیری کند.