فاسیولیازیس یا کپلک کبد یک بیماری با گسترش جهانی است که اهمیت اقتصادی و بهداشتی قابل توجه ای دارد و همینطور جز بیماری های مشترک بین انسان و دام به حساب می آید. این بیماری توسط گونه های مختلف فاسیولا که نوعی ترماتود است در میزبان ایجاد می شود. فاسیولا هپاتیکا مهم ترین عامل این بیماری در انسان و حیوان است. این انگل در نشخوارکنندگان، تک سمیان، گوشتخواران و انسان مطرح می باشد و بیشترین حساسیت در بروز علائم در گوسفند، بز و ندرتا در گاو و گاومیش مشاهده شده است.
سیر تکاملی انگل فاسیولا:
تخم ها با مدفوع به بیرون دفع شده و در محیط بیرون تبدیل به جنین مژه دار (میراسیدیوم) می شوند که این جنین توسط مژه ها شنا کرده و خود را به حلزون های ناقل رسانده و در بدن حلزون مراحل تکاملی (میراسیدیوم_اسپوروسیت_ردی_هزاران سرکر) را طی می کند، سپس بدن حلزون را ترک کرده و با دم خود در آب شنا می کند، روی گیاهان و علوفه قرار می گیرد تا توسط نشخوارکنندگان خورده شود. سرکر روی علف تبدیل به متاسرکر شده و بعد از خورده شدن توسط علفخواران از دیواره ی روده عبور کرده و وارد حفره صفاقی می شود و به پارانشیم کبد نفوذ می کند و نهایتا در مجاری صفراوی کبد قرار می گیرد. حرکت کرم داخل کبد باعث ایجاد خونریزی و به دنبال آن فیبروز یا سیروز کبدی می شود. در مرحله ی عبور لارو از روده به محوطه صفاقی امکان ایجاد پریتونیت (در صورت وجود تعداد زیاد انگل) وجود دارد.
علائم بالینی:
بیماری به فرم های حاد و تحت حاد و مزمن رخ داده که در ایران اکثرا فرم مزمن دیده می شود. فرم مزمن دارای 3 مرحله بیماری می باشد: مرحله ی شروع بیماری_ مرحله ی آنمیک یا کم خونی_ مرحله ی کاشکسی یا لاغری.
فاسیولازیس حاد و تحت حاد ، 10-2 هفته بعد از خوردن متاسرکر به تعداد زیاد حاصل می شود که البته شکل نادری می باشد:
- افسردگی
- ضعف و کم اشتهایی
- کاهش سریع وزن
- مخاطات چشم و دهان رنگ پریده و بی رنگ
- کم خونی
- تنگی نفس
- افزایش حرکات تنفسی
- کبد بزرگ شده و یا بعضا بزرگ نیست ولی در استلماس کبدی از ناحیه توپوگرافیک خود حیوان رفلکشن های شدید درد را در قالب ناله کردن، عصبانی شدن، فرار کردن و … از خود نشان می دهد.
- درد شکمی که حیوان دائما خوابیده سپس بلند شده و این عمل را مکررا تکرار می کند.
- رخداد اسهال خصوصا در گاو به دلیل این که صفرا کاهش یافته است
- پشم های گوسفند به سهولت کنده شده و شکننده است.
- حیوان از گله عقب می ماند.
- باد کردن شکم
- جاری شدن خون از مجاری بدن
- ایجاد ادم تحت فکی به دلیل هایپوپروتئینمی
فاسیولیازیس مزمن: شایع بوده و اکثرا علائم مطرح شده فوق الذکر در این فرم نیز مشاهده می شود.
- کاهش وزن تدریجی
- کاشکسی(لاغری مفرط)
- کم خونی شدید
- کاهش شدید تولید شیر
- ادم تحت فکی
- آسیت
- سقط جنین در میش
- دام به تدریج به سمت مرگ می رود.
نکته: گاو مقاوم تر از گوسفند و بز نسبت به این بیماری است. آهکی شدن مجاری صفراوی و فیبروز پارانشیم کبدی در شکل مزمن فقط در گاو دیده شده و در گوسفند و بز دیده نمی شود.
علائم کالبدگشایی:
متفاوت است و بسته به سن دام، میزان و مدت آلودگی، سابقه حیوان و گونه دام میزان جراحات جبران پذیر یا جبران ناپذیر است.
- آثار مهاجرت انگل به عرض 1-5/0 میلی متر و به طول چند سانتی متر در کبد
- در برش کبد خود کرم از مجاری صفراوی بیرون زده
- کانون های نکروزه یا لکه های خونریزی در روده و کبد در اندازه های مختلف
- فیبروز و سیروز کبدی
- رنگ کبد تا حدودی سفیدتر شده که به علت افزایش بافت فیبرینی است.
- مخاطات رنگ پریده
- لاشه کم خون و زرد ولاغر
- کیسه ی صفرای متسع شده
- ترشحات خونی در سوراخ های بدن همچون بینی و مقعد و … وجود دارد.
- تجمع آب در شکم(آسیت)، در سینه(هیدروتوراکس) و در اطراف قلب(هیدروپریکارد)
- در گاو با کشیدن چاقو به روی کبد صدایی شبیه به کشیدن چاقو روی سنگ شنیده می شود ولی در گوسفند به دلیل عدم کلسیفیکاسیون یا آهکی شدن مجاری صفراوی چنین صدایی شنیده نمی شود.
پیشگیری و درمان:
به منظور پیشگیری باید بهسازی محیط از طریق خشکاندن دریاچه های بسیار کوچک یا مرداب ها و یا آبگیرها و … جهت از بین بردن میزبانان واسط حلزون ها انجام گیرد.
درمان از طریق استفاده از:
کلوزانتل یا هپاتک که بر بالغ ها موثر است.
آلبندازول که 90%فاسیولاهای بالغ را از بین می برد.
آیورمکتین که موثرترین ضدانگل بر علیه ترماتودهای کبدی و روده ای است.
رافوکساناید که بر 99% کرم های بالغ و بیش از 50% کرم های نابالغ اثر میکند.
صورت می گیرد.
تجویز مجدد هرکدام از داروهای فوق الذکر به مدت 8 هفته بعد لازم الاجراست چون که کرم های نابالغ ، بالغ شده و عود مجدد بیماری صورت می گیرد.
