بوتولیسم یک مسمومیت حاد و شدیدا کشنده است که باعث فلجی می شود .
مرگ در اثر فلج تنفسی و اختلال عروقی اتفاق می افتد .
مسمومیت بوتولیسم معمولا همیشه در اثر بلع توکسین ( سم ) تولید شده در ماده غذایی بروز می کند .
کلستریدیوم بوتولینوم عامل بیماری بوتولیسم در انسان و دام است .
هاگ کلستریدیوم بوتولینوم به طور گسترده در خاک و محیط های آبی در نقاط مختلف دنیا پراکنده است .
بوتولیسم در پرندگان به خصوص جوجه اهلی و پرندگان آبی وحشی معمول است . گاو و گوسفند و اسب به این بیماری حساس هستند .
:اپیدمیولوژی و بیماری زایی
منبع عفونت در دام تقریبا همیشه لاشه دام اهلی ، وحشی و پرندگان است .
گاهی گاوهایی که دچار کمبود فسفر می شوند گنده خواری کرده و از لاشه های آلوده تغذیه می کنند و به بوتولیسم مبتلا می گردند .
در لاشه جوندگانی مثل موش در سیلوهای مواد غذایی که توکسین تولید شده برحسب شرایط تغذیه ای ممکن است مورد مصرف یک یا چند دام قرار بگیرند و بیماری بروز کند .
از راه های دیگر ابتلا به بیماری آلوده شدن زخم و تولید توکسین ( سم ) در محل زخم می باشد که بوتولیسم زخم نامیده می شود .
توکسین کلستریدیوم بوتولینوم که یک توکسین عصبی است بعد از اینکه همراه با غذا وارد بدن شد از طریق دستگاه روده ای جذب می شود و از طریق جریان خون به اعصاب محیطی می رسد و مرگ متعاقب اختلال در جریان خون و فلجی ماهیچه های تنفسی اتفاق می افتد .
علی رغم اینکه هاگ این باکتری به طور گسترده پراکنده است ولی وقوع بوتولیسم به وفور اتفاق نمی افتد . بایستی متذکر شد که برای بروز بیماری مجموعه ای از شرایط لازم است ؛
ثانیا سویه مولد توکسین باید مواد غذایی را آلوده کند .
ثالثا ماده غذایی باید در شرایط مناسب قرار گیرد که شکل هاگ جوانه بزند و توکسین تولید نماید و سرانجام این توکسین بایستی به صورت دست نخورده توسط دام حساس بلع شود تا مسمومیت بروز نماید . از آنجا که جمع شدن این شرایط به صورت یکجا مشکل است لذا مسمومیت بوفور بروز نمی کند .
در انسان مسمومیت بیشتر اتفاق می افتد زیرا غذایی که انسان مصرف می نماید چه به صورت انواع کنسروها و یا پخت ناکافی بعضی موادغذایی بیشتر می تواند باعث مسمومیت گردد .
علائم درمانگاهی:
دوره کمون بیماری 17-3 روز می باشد و بر حسب میزان توکسین بلع شده فرق می کند .
بیماری ممکن است به صورت فوق حاد ، حاد ، تحت حاد بروز نماید .
در شکل فوق حاد دام بدون نشان دادن علامتی تلف می شود .
فلج پیشرونده عضلات از علائم عمده بیماری است و ابتدا فلج عضلات خلفی و عدم تعادل و بیقراری اتفاق می افتد ، زبان فلج می شود و دام قادر به بلع غذا نمی باشد ، سپس دام زمین گیر می گردد . فلج عضلات تنفسی را در بر می گیرد و در نهایت دام تلف می شود .
در پرندگان بالها ، پاها و گردن فلج می شود . بالها شل می گردند ، گردن به یک طرف منحرف می شود و از این جهت آن را نرمی گردن می نامند . در بعضی حالات شدید تعدادی از پرها می ریزد. سرانجام بیماری و دوره آن به میزان توکسین ( سم ) خورده شده بستگی دارد . در حالات شدید در ظرف چند ساعت تا یک شبانه روز منجر به مرگ می گردد .
در انسان دوره کمون بیماری 12 تا 36 ساعت است و ندرتا به 48 ساعت یا بیشتر می رسد . اولین نشانه ای که بروز می کند اختلال در تکلم و بلع می باشد . شخص دچار اختلال بینایی می شود . مردمک چشم گشاد و پلک ها متورم و عمل تطابق مختلف می گردد . غذا یا آبی که خورده می شود به علت فلج عضلات می تواند به راحتی وارد نای گردد و باعث خفگی شود . بیماری درانسان برخلاف سایر مسمومیت های غذایی با تب همراه نیست و عوارض قی و اسهال نیز در آن دیده نمی شود .
:علائم کالبد گشایی
تنها علامتی که مشاهده می شود فلجی شل است . در صورتی که بوتولیسم در اثر گنده خواری ایجاد شده باشد با بازکردن دستگاه گوارش و مشاهده موارد غیر عادی مثل استخوان می توانیم به بیماری مشکوک شویم .
تذکر: باز کردن لاشه حیوان تلف شده می تواند برای فرد خطر آفرین باشد زیرا توکسین ( سم ) شدیدا قوی و کشنده است ، لذا بایستی اقدامات ایمنی در موقع کالبد گشایی به عمل آید .
تشخیص آزمایشگاهی :
تشخیص بوتولیسم بر اساس تاریخچه ، علائم درمانگاهی و مشخص نمودن حضور توکسین و نوع توکسین در دام بیمار ، دام تلف شده و ماده غذایی مصرف شده می باشد . البته نشان دادن حضور توکسین در دامی که مدتی از تلف شدن آن گذشته است فایده ای ندارد . سرم دام بیمار نیز برای جستجوی حضور توکسین مورد استفاده قرار می گیرد .
تشخیص تفریقی
بیماری بوتولیسم گاهی به فلج پس از زایش در گاو و کمبود کلسیم در گوسفند شباهت دارد ولی شرایط ایجاد بیماری در آنها کاملا متفاوت است .
هاری ، فلج در گاو و انسفالومیلیت در اسب ، بیماری لوپینگ ایل و بعضی از مسمومیت های گیاهی در دام ها ممکن است با بوتولیسم اشتباه شوند .
:درمان
سرم های حاوی پادزهر اختصاصی را در مراحل ابتدایی بیماری می توان به کار برد ولی موثر بودن آن مورد تردید است .
مسهل برای خروج توکسین از روده ها و داروهای محرک دستگاه اعصاب مرکزی گاهی تجویز می گردد . این معالجات معمولا در اسب همراه با خوراندن غذا به وسیله لوله معدی تقویت می شود .
به طور کلی درمان را باید در موارد تحت حاد که نشانی ها به کندی پیشرفت می کند و شانس بهبود وجود دارد ، انجام داد و بقیه حیوانات سالم را باید فورا مایه کوبی نمود .
:پیشگیری
در دام هایی که در مرتع زندگی می کنند اگر شرایط مناسب باشد باید کمبود مواد غذایی را از نظر فسفر یا پروتئین به وسیله جیره دستی جبران نمود . از بین بردن لاشه ها به منظور جلوگیری از آلودگی بیشتر مراتع توصیه می گردد ولی ممکن است در شرایط پرورش دام در مرتع امکان پذیر نباشد .
در مناطقی که بیماری بومی است مایه کوبی با توکسوئید اختصاصی توصیه می گردد .
تزریق یک بار توکسوئید پس از دو هفته ایمنی خوبی در دام ایجاد می کند و تا مدت 24 ماه دوام خواهد داشت .
به طور کلی توزیع جغرافیایی تیپ های مختلف کلستریدیوم بوتولینوم در برنامه ریزی مایه کوبی به عنوان یک عامل مهم مطرح می باشد .
